SPD Başkanı Yıldız : Konya Havzası her yıl 3 milyar m³ su açığı veriyor.Tarımsal Sulama Verimliliği Seferberliği  Konya Havzasından Başlamalı

Dursun Yıldız

SPD Başkanı

Su Politikaları Uzmanı

18 Temmuz 2024

Konya Kapalı Havzası’nda yeraltı su seviyesi her yıl ortalama olarak 2-3 metre civarında düşmektedir. Bu durum, mevcut sulanan alanların büyük bir kısmının, ileride sulanamama riskini ortaya çıkarmaktadır. Dolayısıyla, havzanın yıllık 2 milyar m³ cari açık verdiği görülmektedir. YAS Sahalarında Su ve Enerji Kullanımının Araştırılması ve Verimliliğinin Artırılması Projesi kapsamında  yapılan saha çalışmalarında havzada hem su hem de enerji verimliliği  sağlanmasının gerekli ve mümkün olduğu belirlenmiştir.

Konya Ovası Projesi (KOP); Konya Kapalı Havzasında (KKH) bulunan Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illeri ile Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat illerini kapsamaktadır. KOP Bölgesi; yüz ölçümü olarak, Türkiye yüzölçümünün %12,2’sini, tarım alanı olarak ise Türkiye tarım alanının yaklaşık %19,15’sini oluşturmaktadır. Konya Kapalı Havzasında (KKH) bulunan Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illeri hem KOP Bölgesinin hem de ülkemizin gerek tarım alanı gerekse tarımsal üretim deseni konularında vazgeçilmez konumdadır.

Bu illerimizde tarımsal sulama faaliyetlerinde kullanılan suyun büyük çoğunluğu yeraltından temin edilmektedir. Yeraltı Suyu (YAS) kaynaklarının tarımsal sulamada kullanılması da doğal olarak ciddi enerji kullanımı sonucunu doğurmaktadır. Yeraltı su seviyesini korumak suretiyle, kooperatiflerin enerji maliyetlerinin düşürülmesi bölgenin en önemli sorunlarından birisidir. Bu bağlamda “YAS Sahalarında Su ve Enerji Kullanımının Araştırılması ve Verimliliğinin Artırılması Projesi” ile bölgedeki kooperatifler ve  çiftçiler üzerinde farkındalık oluşturulması amaçlanmıştır.

Konya kapalı havzası , ortalama yağış miktarı açısından Türkiye’nin en fakir bölgesi olup yıllık ortalama yağış miktarı 338 mm (kg/m²) civarındadır. Son 50 yıllık ortalama yağış haritasına göre Konya – Karapınar bölgesi yağış miktarı 250 mm (kg/m²) olup, ülkemizin en az yağış alan bölgesidir.

KOP Bölgesinde Su Varlığı ve Su Kullanımı

Konya Kapalı Havzası  Türkiye kullanılabilir su varlığının %4’üne sahip iken, tarım alanlarının %12’sine, sulanan tarım alanlarının ise %17’sine sahiptir. Hektar başına düşen su miktarı Türkiye ortalamasının üçte birinden, yıllık yağış miktarı da Türkiye ortalamasının yarısından daha azdır.  Mevcut sulanan alanlarında kullanılan suyun yaklaşık % 60’ı yeraltı suyundan karşılanmaktadır. Bu yoğun kullanım sebebi ile havzadaki yeraltı su seviyesi her yıl ortalama olarak 2-3 metre civarında düşmektedir. Bu veriler bölgedeki Konya Teknik Üniversitesi Obruk Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından da takip edilmekte ve teyid edilmektedir. Yeraltı sularındaki düşüşlerin devam etmesi halinde, belirli bir derinlikten sonra su çekimi ekonomik olmaktan çıkacaktır. Bu durum, mevcut sulanan alanların büyük bir kısmının, ileride sulanamama riskini ortaya çıkarmaktadır. KKH’daki toplam kullanılabilir su kaynağı; 4,3 milyar m³/yıl, su tüketimi ise 6,5 milyar m³/yıl civarındadır. Suyun yaklaşık %90’ı tarımsal sulama için kullanılmaktadır. Dolayısıyla, KKH’ın yıllık 2 milyar m³ cari açık verdiği görülmektedir.

Proje kapsamında yapılan araştırma da Yeraltı Su Kaynaklarını kullanan 439 adetSulama Kooperatifine bağlı 4.750 adet YAS kuyusu bulunduğu tespit edilmiştir. Bu rakamlar havza’da yer alan İller bazında Kooperatif sayısına göre sıralandığında; Konya 322 kooperatife bağlı 3.275 kuyu ile birinci, Niğde 55 kooperatif ve 501 kuyu ile ikinci, Karaman 35 kooperatif ve 684 kuyu ile üçüncü ve Aksaray ise 27 kooperatif ve 290 kuyu ile dördüncü sırada yer almaktadır.

Havzada 105 000 ruhsatlı kuyu var ,yeraltından yıllık çekim 827 milyon m³

Bunun yanı sıra DSİ tarafından 2007 yılında yapılan YAS Kuyu envanterine göre Konya Kapalı Havzasındaki Belediye, DSİ, şahıs ve YAS Kooperatiflerine ait toplam kuyu sayısı 90.854 olarak tespit edilmiştir. 2023 yılı sonunda kuyu sayısının 110.000 civarına ulaştığı tahmin edilmektedir. Ayrıca MEPAŞ’dan elde edilen veriler ışığında, havzadaki  kooperatiflerin 2017 yılındaki 331.190.773 kWh tüketim göz önüne alındığında, YAS Kooperatiflerince tüketilen su miktarının yaklaşık olarak 827 milyon m³ olduğu değerlendirilmektedir.

YAS Kuyularında yapılacak revizyonla  anlık Çekilen Su Miktarı sabit kalmak şartıyla Elektrik Enerjisi Tüketiminde  ortalama %20-25 lük bir  tasarruf sağlanacağı hesaplanmıştır. Yapılan araştırmalar çerçevesinde, KKH’daki tüm Sulama Kooperatiflerinde %20-%25 oranlarında Elektrik Enerji Tasarrufu sağlanması varsayımıyla, havzanın toplamı için yıllık 65-80 Milyon kWh Elektrik Enerjisi tasarrufu yapılabileceği tahmin edilmiştir.

Önerilerimiz;

Tarımsal sulamada enerji ve su verimliliği için YAS Kooperatifleri özelindeki önerilerimiz aşağıda sıralanmıştır:

1. YAS kooperatifine ait kuyu envanterinin çıkartılması, kuyularda kullanılan dalgıç pompa ve motorların verimlerinin değerlendirilerek bir revizyon gerekli olup olmadığına karar verilmesi
2.  Kurulacak otomasyon sistemlerinde sadece kuyuyu uzaktan açma kapama yapabilen sistemler yerine pompayı sürücü desteğiyle basınca, debiye veya yeraltı su seviyesine göre değişken olarak çalıştırabilen yani enerji verimliliği yapabilen su yönetim sistemlerinin tercih edilmesi,
3.  Sulama Sistemlerinin uzaktan izlenmesi sağlanarak bitki deseni dikkate alınması ve bitki-su ihtiyacına göre sulama yapılması,
4. Açık Sulama Sistemleri yerine Kapalı, basınçlı sulama sistemlerinin tercih edilmesi,
5. Tarımsal Üretim Sezonlarında, Meteorolojik veriler dikkate alınarak sulama yapılması,
6. Damlama ve Yağmurlama gibi basınçlı sulama yöntemlerinin tasarımında arazinin topoğrafik yapısı ve Sulanan Alan büyüklüğü göz önünde bulundurulması, Sulanan Alanın rüzgâr potansiyeline göre yağmurlama sistemlerinin efektif olup olmadığının araştırılması ve buna uygun sistemin tercih edilmesi,
7.  Kooperatiflerin bünyelerinde sulama sistemleri üzerine tecrübesi olan en az 1 adet Ziraat Mühendisi istihdam etmesi veya devletin il tarım müdürlüklerinde bir veya birkaç  kooperatiften sorumlu yeterince ziraat mühendisi istihdam etmesi  gerekmektedir.

Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından geçen yıl başlatılan Su Verimliliği seferberliği kapsamında Tarımsal Sulama alanındaki verimlilik konusunda da çalışmalar yapılmaktadır.

su kaynaklarının verimli kullanımı, tarımsal üretimle uğraşan çiftçilerimiz üzerindeki elektrik enerjisi ve sistem arızalarından kaynaklanan maliyetlerin azaltılması ile tarımsal üretimde enerji ve su verimliliğinin arttırılması sağlanacaktır.

Konya Kapalı Havzasının su fakiri olduğu ,havzaya diğer havzalardan su transferi yapıldığı ,  tarımsal amaçlı su tüketiminin büyük bir kısmının yeraltı suyundan sağlandığı düşünüldüğünde bu bölgenin  sulama verimliliği seferberliği için öncelikli olduğu görülmektedir. Ayrıca Konya Havzasına ilave su temini için de yine komşu havzalardan su transferi planlaması yapılmıştır. Kullanılan suyun büyük bir bölümü havzalararası su transferi ile sağlanması planlanan bu havzada suyun en verimli şekilde kullanılması en öncelikli konu olmalıdır.

Kısmi Hibe Metodu uygulanmalı

Havzada “Kısmi Hibe” şeklinde destekleme metodu hem enerji tasarrufu hem de yeraltı suyu potansiyelinin korunmasına katkı sağlaması sebebiyle daha uygun bir metot olacaktır. Bu amaçla, “Kısmi Hibe”nin  belirli ölçüt ve şartlara bağlanarak “Şartlı Kısmi Hibe” şeklinde  uygulanmasının faydalı olacağını düşünüyoruz.

Kaynaklar

 https://envest.com.tr/en/22-blog/217-tarimsal-sulamada-enerji-verimliligi-raporu/ Hazırlayan: Açılım Teknik Ltd. Şti. (Koru1000 Su Yönetim Sistemleri Çözüm Ortağı) Onaylayan: KOP Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 2019.

KONYA OVASI PROJESİ (KOP) BÖLGE KALKINMA PROGRAMI 2021 – 2023 EYLEM PLANI. T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Konya Ovası Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı