GAP VE TARIM

  Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası farklılıkları gidermeyi ve ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Proje 9 ilimizin yer aldığı ( Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak), alan ve nüfus açısından ülkemizin yaklaşık % 10’luk bölümüne tekabül eden Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde uygulanmaktadır.  Türkiye’de yaklaşık 28 milyon hektar alan işlenmekte olup, bu alanın % 11,4’ü (3,2 milyon ha) ile ülkenin su potansiyelinin 1/4’ü GAP Bölgesi’nde yer almaktadır. GAP kapsamında 22 baraj ve 19 hidroelektrik santralinin yapımı öngörülmüştür. GAP’ın tamamlanmasıyla 1,8 milyon hektar (ha) alan sulamaya açılacak, yılda 27 milyar kilovatsaat hidroelektrik enerji üretimi ile ülke enerji ihtiyacının büyük bir bölümü karşılanacaktır. Hidroelektrik santralleri ve sulama projelerinin yanı sıra, tarım, sanayi, enerji, ulaştırma, eğitim, sağlık, kırsal ve kentsel altyapı yatırımları ile bölgenin ekonomik ve sosyal göstergelerinin ülke ortalamasına getirilmesi hedeflenmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin lokomotif sektörü tarımdır. Bölge’de 7.5 milyon ha alanının 3,2 milyon ha’lık kısmı tarımsal faaliyetlere elverişlidir. Bilindiği gibi sulama GAP’ın en önemli altyapı yatırımlarından biridir. Yaklaşık 2,1 milyon ha’lık brüt alan sulama potansiyeline sahiptir (Türkiye’nin ekonomik olarak sulanabilir arazisinin %20’sine karşılık gelmektedir). Bölge’de, 2017 yılı sonu itibariyle Fırat-Dicle Havzası’nda toplam 547.333 ha alan sulamaya açılmıştır. 197.969 ha alanda halen sulama şebeke inşaatı devam etmekte olup, 1.054.699 ha alan proje ve planlama aşamasındadır. DSİ tarafından yürütülen sulama projelerinin % 30,3’ü işletmededir. GAP Eylem Planı (2012-2018) kapsamında ilk etapta su depolama yapıları olan barajlar inşa edilmiştir. İkinci adımda bu suyu sulama alanlarına taşıyacak ana kanalların, daha sonra da tarlalara dağıtacak sulama şebekelerinin yapımı gelmektedir. GAP Eylem Planı ile bu ikinci adım gerçekleştirilmiş; 1.458,5 km’si 2008-2017 döneminde olmak üzere toplam 1.475,7 km ana kanal hizmete hazır hale getirilmiştir. Türkiye’nin bölgesel kalkınmaya yönelik en büyük yatırımı olarak tanımlanan GAP’ın sulama projeleri tamamlandığında şimdiye kadar devlet eliyle gerçekleştirilen sulama alanına eşit bir alan daha sulu tarıma açılmış olacaktır. Böylece, projenin tamamlanmasıyla ortaya çıkacak yüksek tarım ve sanayi potansiyeli ile bölgede ekonomik hasıla 4,5 kat artacak, toplamda 3,8 milyon kişiye istihdam olanağı sağlanacaktır. GAP Master Planı, Bölge'yi "Tarım ve Tarıma Dayalı İhracat Merkezi" haline getirmeyi hedeflemektedir. Bölge'nin imalat sanayinin esas olarak tarıma dayalı olması, hem tarıma girdi veren hem de tarım ürünlerini işleyen sanayiler için büyük bir yatırım ve gelişim potansiyeli barındırmaktadır. Bölge'nin zengin doğal kaynakları ile kullanım şeklinin değişmesi bölgesel kalkınma stratejisinin temelini oluşturmaktadır Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin toplam arazi varlığının (7,5 milyon ha) %43,6’sı bitkisel üretim (3.290.575), %29,4’ü çayır-mera (2.214.473) ve % 19,2’si orman-fundalık (1.451.185) arazisidir. Türkiye’de ortalama işletme büyüklüğü 61 dekar iken, GAP alanında ortalama 104,8 dekar olup, Türkiye ortalama işletme büyüklüğünün hayli üstündedir. BİTKİSEL ÜRETİM Mevcut durumda, GAP Bölgesi, Türkiye pamuk üretiminin yarısından fazlasını karşılamakta olup (%55), ülke genelinde yetiştirilen bitkisel ürünlerden kırmızı mercimeğin %96,9’u,  Antepfıstığı’nın %92,2’si, durum buğdayının %35,7’si ile mısırın %25’i yine GAP Bölgesi’nden karşılanmaktadır (2015). Bölge'de sulamaların tamamlanmasıyla birlikte özellikle yaş sebze, meyve ve endüstri bitkilerinin (pamuk, mısır, soya) üretiminde büyük artış beklenmektedir. Bölge’de sulama öncesi ve sonrası bitkisel üretime bakıldığında, sulama öncesi 1985 ve 1990 yıllarında buğday, arpa ve mercimek ekildiği görülmektedir. Bunu pamuk, nohut ve sebzeler izlemektedir. Sulamaya başlanmasıyla birlikte ise 1995 yılında, kuruda yetişen arpa, mercimek, nohut, ekiliş alanlarının düşmesine paralel olarak pamuk ve son yıllarda ikinci ürün mısır ekiliş alanlarında önemli oranda artışlar olmuştur. Önümüzdeki süreçte, GAP Bölge Kalkınma Planı’nda ön görülen ürün desenine ulaşılması, durumunda; “Sulu tarımın, kuru tarıma göre 3-7 kat gelir artışı ile mevsime bağlı olarak doğrudan 2-4 kat istihdam artışına neden olacağı beklenmektedir”. HAYVANCILIK GAP Bölgesi’nde hayvancılık genellikle meraya dayalı ekstansif olarak yapılmaktadır. Türkiye’de mevcut sığır varlığının yaklaşık %7,3’ü, koyun varlığının %16,2’si ve keçi varlığının % 22,8’i GAP Bölgesi’nde bulunmaktadır (2015). GAP Bölgesi hayvancılık potansiyelinin akılcı plan, strateji ve desteklemelerle geliştirilmesi geçmişte olduğu gibi canlı hayvan, hayvansal ürünler bakımından bölgeyi yeniden ihracatçı konuma getirecektir. Bölge’de hayvancılık ve yem bitkileri üretiminin geliştirilmesi, gelecek 10 yılda Türkiye’deki nüfus ve gelir artışına paralel olarak ortaya çıkacak olan hayvansal ürünler (et, süt, yumurta) talep artışını karşılayacaktır. Aynı zamanda kültürel ve ticari bağlantılarımız olan Orta Doğu-Kuzey Afrika (WANA) ve Orta Asya devletlerinde ortaya çıkması beklenen üretim açığının kısmen kapatılmasına ve dolayısıyla da önemli bir döviz girdisinin sağlanmasına neden olacaktır. SU ÜRÜNLERİ POTANSİYELİ GAP Bölgesi Fırat - Dicle Havzası’nda 2.235 km uzunluğunda akarsu, 6.481 ha doğal göl ve 129.987 ha baraj gölü gibi büyük bir su potansiyeline sahiptir. GAP Bölgesi’nde yapımı öngörülen baraj göllerinin tamamlanması ile birlikte yaklaşık 198.473 hektar su yüzey alanı oluşacaktır. Bu potansiyel akılcı bir şekilde değerlendirildiğinde, Bölge’nin su ürünleri üretim ve tüketimi artış gösterecek, ulusal ekonomiye önemli bir katkı sağlayacaktır. GAP tamamlandığında 32.500 ton/yıl balık üretimi, 50 milyon dolar gelir ve 6.500 kişiye istihdam oluşturulması mümkün olabilecektir. Mevcut durumda Türkiye’de iç sularda elde edilen balığın avcılıkta % 4,3’ü ve yetiştiricilikte % 7,6’sı GAP Bölgesi’nden sağlanmıştır (2015). TARIMA DAYALI SANAYİ Bölge’nin sulu tarıma açılması ile beraber sanayide önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Son yıllardaki dış ticaret rakamlarında kayda değer artışlar gözlemlenmiştir. 2000 yılında 503 milyon dolar olan ihracat, 2007 yılında 3,3 milyar dolara ve 2016 yılında 8,7 milyar dolara ulaşmıştır. GAP Bölgesi’nden yapılan ihracatın Türkiye toplam ihracatı içindeki payı da 2000 yılında % 1,8’den 2016 yılında % 6,1’e yükselmiştir. İhracat değerinin artmasında; mevcut ticaret ağlarının bölge ile entegre hale getirilmesi, mevcut ulaşım ağlarının iyileştirilmesi ve yenilerinin yapılması bölge ticaretini olumlu yönde etkilemiştir. GAP Bölgesi’nde 2000 yılında 679 olan ihracatçı firma sayısı, 2007 yılında 1.444 ve 2016 yılında 3.244 olmuştur. Bölge, 2016 yılında ülke toplam ihracatından aldığı yüzde 6,1’lik pay ile İBBS 1 (12 bölge) bölgeleri içinde İstanbul, Doğu Marmara, Ege’den sonra 4. sırada yer almıştır. GAP Bölgesi’nde imalat sanayindeki işletme sayısı 2002’de 1.102 iken 2015 yılı sonu itibariyle 3.448’e ulaşmış, 39.000 olan istihdam sayısı da 181.929’a çıkmıştır. GAP Bölgesi gelecekte ortaya çıkacak üretim kapasitesinin yanı sıra iç ve dış pazarlara sunacağı tarımsal hammaddeler ve yarı mamul-mamul maddeler ile birlikte tarımsal üretimde kullanılacak olan her türlü tarımsal üretim girdisi-gübre, tohum, ilaç, yem, ekipman imalathane vb. ile ihtiyaç duyacağı yetişmiş işgücü ve kalifiye elemanlarıyla sadece Türkiye pazarlarına değil tüm dünyaya açılacak bir penceredir. GAP kapsamındaki sulama projelerinin tamamlanması ile birçok tarımsal üründe Türkiye üretiminde %15’lere ve hatta %100’lere varan bir üretim payının yanı sıra oluşturulacak kırsal ve tarıma dayalı sanayiler ile GAP Bölgesi endüstriyel üretimde de büyük öneme sahip olacaktır. Özellikle yaş sebze ve meyvelerin ön işleme ve mamül hale getirilmesi ile Orta Doğu ve yakın ülkelerin pazarlarına yönelik büyük ihracat kapasiteleri GAP’ı dünyada cazibe merkezi haline getirmektedir.   Kaynak: GAP iDARESİ