Genel

550 bin kuyudan su çekiliyor. Yeraltısularımızın  durumu endişe veriyor.

• 04.09.2024
• Yazar:Dursun Yıldız
• (0) Yorum
• 211

550 bin kuyudan su çekiliyor. Yeraltısularımızın  durumu endişe veriyor.

Dursun Yıldız

Su Politikaları Derneği Başkanı

4 Eylül 2024

Yeraltısularımız en stratejik su kaynaklarımız olup en verimli şekilde kullanılmasını sağlamak için gerekli tüm çalışmalara büyük ihtiyaç bulunmaktadır. Türkiye’nin yeraltısuyu seviyelerinin zamansal değişimleri aşağıdaki  Şekil’de verilmiştir. Çalışmada, 1970-2019 arası toplamda 310 kuyu verisi incelenmiştir. Özellikle Marmara, Ege, İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri’nde incelenen kuyularda su seviyelerinde 100 metreyi bulan azalmalar gözlemlenmiştir. Yapılan diğer çalışmalar da, Türkiye’nin farklı bölgeleri için yeraltısuyu seviyelerindeki azalma eğilimini destekler niteliktedir (Apaydın, 2010; Arkoç, 2022; Caló vd., 2017; Çelik, 2015; Lenk, 2013; Şimşek vd., 2020; Yagbasan, 2016).

Yeraltısuyu kaynakları sadece su temin edilmesi açısından değil, aynı zamanda yerüstü suyunun miktar ve kalite değişkenliğine karşı depo ve tampon görevi görmesi nedeniyle özellikle kurak dönemlerde yerüstü sularını beslemesi açısından da değerlidir. Yağışlardaki bölgesel değişiklikler ve sıcaklıktaki artış, su kaynaklarının miktar ve kalitesinde değişikliklere neden olur. Ayrıca nüfus artışı ve beraberinde artan su talebi, su kaynakları üzerinde ek baskıya neden olmaktadır. Türkiye’de yeraltısuyu seviyelerindeki değişimleri belirlemek için yapılan çalışmalar yeraltısuyu seviyelerinin azalma eğiliminde olduklarını göstermektedir. Özellikle tarımsal üretimin yüksek olduğu ve nüfusun yoğunlaştığı bölgelerde bu düşüş daha hızlı ve daha fazla gerçekleşmektedir(Baba A.  Tirol N, 2023).

Türkiye genelinde 550 bin kuyudan  su çekiliyor

Devlet Su İşleri (DSİ) envanterinde kayıtlı ve sertifikalı 450 bin kuyu bulunmaktadır. Bu kuyuların yaklaşık 389 bini sulama amaçlı kullanılmakta ve yıllık 11.930 hm3 sulama suyu tüketilmektedir (URL-3, 2022). Ruhsatsız kuyulardan yapılan izinsiz çekimler Türkiye’nin yeraltısuyu kaynaklarını etkileyen en kritik sorunlardan biridir. Ülkede 60 binden fazlası Konya Kapalı Havzası’nda olmak üzere 100 binin üzerinde ruhsatsız kuyu olduğu tahmin edilmektedir (URL-3, 2022). Konya Ovası’nda yeraltısuyunun tükenmesi nedeniyle yer yer toprak çökmeleri (obruklar) meydana gelmiştir (Caló vd., 2017). DSİ envanterinden alınan ve Konya Havzası’nda bulunan bazı kuyuların zaman içerisindeki yeraltısuyu seviyesi değişimleri aşağıdaki Şekil’de verilmiştir. Özellikle 2000’li yılların başlarından itibaren bu bölgedeki yeraltısuyu seviyeleri sürekli olarak düşüş eğilimi göstermiştir. (Baba A.  Tirol N, 2023) 

Amasya’da seviye  her yıl 2-3 m düşüyor

Amasya İlindeki yeraltısuyu havzalarında, en fazla yeraltısuyu seviye değişimlerinin yaşandığı bölge Merzifon-Gümüşhacıköy Ovasıdır. Ovada açılmış olan su sondaj kuyularının sayısındaki artış ve aşırı yeraltısuyu çekimine bağlı olarak, özellikle Merzifon ve Gümüşhacıköy İlçe merkezlerinin de bulunduğu bölgelerde, son 20 – 25 yıldır 50 – 80 m leri bulan yeraltısuyu seviye düşüşleri olmuştur. Ovanın diğer bölgelerinde bu kadar olmasa da yeraltısuyu seviyelerinde 15 – 20 m leri bulan seviye düşüşleri olmaktadır (Amasya İli 2022 Yılı Çevre Durum Raporu.)

Yeraltısuyu yönetimimiz

Türkiye’de yeraltısuyu kaynaklarının yaklaşık üçte ikisinin tahsis edildiği tarım sektöründe verimli su kullanımı öncelikli hedef olmalıdır. Son yıllarda kuyulara su sayaçlarının takılması ve verimli sulama teknolojilerinin benimsenmesi ile kısmi bir gelişme sağlanmış olsa bile yeraltısularımızın büyük bölümü aşırı ve kontrolsüz çekimle karşı karşıyadır. Bu da miktar ve kalite baskısını arttırmaktadır.   

Su kaynaklarının daha verimli kullanılması için her sektörde çalışmalara hız verilmesi ve bir finansman modeli geliştirilmesi gerekmektedir. Çiftçilerin suyu daha verimli kullanan uygulamalar konusunda bilgilendirildiği eğitim ve bilgi paylaşım programları ile su ve maliyet tasarrufu sağlanabilir(Baba A.  Tirol N, 2023)  .

Tarımda ve diğer sektörlerde arıtılmış atık su kullanımlarının yaygınlaştırılması ile daha fazla tatlı su kaynağı oluşturulabilir. Ayrıca arıtılmış sular, yeraltısuyu rezervinin arttırılması için de kullanılabilir. Su kaynaklarının etkin yönetimi için su politikalarının da gözden geçirilmesi gerekmektedir. Su kaynakları yöneticileri ve politikacılar, su taleplerinin karşılanmasında yeraltısuyu kaynaklarının önemini daha iyi kavramalıdır. Gelecekteki su stratejileri, değişen iklim koşullarına uyum sağlayabilecek ve etkileri en aza indirebilecek çözümlere ihtiyaç duyacaktır(Baba A.  Tirol N, 2023)  .

Ne Yapılmalı ?

Yeraltısuyu kaynaklarının etkin kullanımını arttırmak için öneriler aşağıda sunulmuştur;

• Havza ölçeğinde entegre su yönetimine geçilmesi,

• Yerlatısuyu  gözlem ağının genişletilmesi,

• Çekimlerin ölçüm sistemleri ile kontrol altına alınması,

• Akiferlere beslenimleri arttıracak uygulamaların arttırılması,

• İzinsiz kuyu açılmasının önlenmesi,

• Su kayıplarının azaltılması,

• Atık suların arıtımı, yeniden kullanımı,

• Toplumsal bilinç arttırımı ve katılımcı yönetim .

Kaynaklar

 Baba A.  Tirol N, 2023  “İklim Değişikliğinin Türkiye Yeraltısuyu Kaynaklarına Etkisi” İklim Değişikliği Çerçevesinde Su Kaynaklarının Mevcut Durumu ve Geleceği / Ed. Mehmet Emin Aydın, Ahmet Duran şahin. ¬-- Ankara : Türkiye Bilimler Akademisi, 2023. 392 s. ; 20 x 26 cm. – (TÜBA Raporları No; 49)

Apaydin, A. (2010). Response of groundwater to climate variation: Fluctuations of groundwater level and well yields in the Halacli aquifer (Cankiri, Türkiye). Environmental Monitoring and Assessment, 165(1–4), 653–663. https://doi.org/10.1007/s10661-009-0976-8

Arkoc, O. (2022). Modeling of spatiotemporal variations of groundwater levels using different interpolation methods with the aid of GIS, case study from Ergene Basin, Türkiye. Modeling Earth Systems and Environment, 8(1), 967–976. https://doi.org/10.1007/s40808-021-01083-x

URL-3, (2022). Koçbay, A. Türkiye’de Yer altı Suyu Yönetimi. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. https://www.youtube.com/watch?v=YhVNx-Cm_hw Erişim tarihi: 01.05.2022

Caló, F., Notti, D., Galve, J., Abdikan, S., Görüm, T., Pepe, A., & Balik Şanli, F. (2017). DInSAR-Based Detection of Land Subsidence and Correlation with Groundwater Depletion in Konya Plain, Türkiye. Remote Sensing, 9(1), 83. https://doi.org/10.3390/rs9010083

Çelik, R. (2015). Temporal changes in the groundwater level in the Upper Tigris Basin, Türkiye, determined by a GIS technique. Journal of African Earth Sciences, 107, 134–143. https://doi. org/10.1016/j.jafrearsci.2015.03.004

Lenk, O. (2013). Satellite based estimates of terrestrial water storage variations in Türkiye. Journal of Geodynamics, 67, 106–110. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jog.2012.04.010

Şimşek, C., Demirkesen, A. C., Baba, A., Kumanlıoğlu, A., Durukan, S., Aksoy, N., Demirkıran, Z., Hasözbek, A., Murathan, A., & Tayfur, G. (2020). Estimation groundwater total recharge and discharge using GIS-integrated water level fluctuation method: a case study from the Alaşehir alluvial aquifer Western Anatolia, Türkiye. Arabian Journal of Geosciences, 13(3), 143. https://doi. org/10.1007/s12517-020-5062-0

Yagbasan, O. (2016). Impacts of climate change on groundwater recharge in Küçük Menderes River Basin in Western Türkiye. Geodinamica Acta, 28(3), 209–222. https://doi.org/10.1080/0985311 1.2015.1121802

Amasya İli 2022 Yılı Çevre Durum Raporu Hazırlayan: ÇED Ve Çevre İzinlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğü. AMASYA - 2023