UKRAYNA’nın Gıda Jeopolitiğindeki Rolü Azalır mı ?
- 13.03.2022
- Yazar:Dursun Yıldız
- (0) Yorum
- 1000
Dursun Yıldız -Hidropolitik Akademi Direktörü
13 03 2022
Yabancı ülkelerin dünyanın çeşitli ülkelerinde tarım arazisi kiralama veya satın alma faaliyetlerinin en gelişkin şekilde istatistik verilerini tutan Land matrix’in verileri ,2000 yılından bu güne kadar yeni bir Gıda jeopolitiği oluşumunu açıkça ortaya koyuyor.
Şekil 1.Dünyada yabancı ülkelerde anlaşması tamamlanan arazi büyüklüğü ve üretim yapılan arazi oranı (1).
Land Matrix tarafından 2021 yılının Kasım ayında yayınlanan rapora göre(1) yabancı ülkelerdeki arazi satın alma veya kiralama sayısı ve büyüklüğü son 10 yılda tedrici olarak azaldı. Ancak bu eğilim artış yönünde tekrar hareketlendi. Arazi Matrisinin analizi 2007/08 emtia fiyatlarındaki artışın ardından, yatırımcıların acele ettiğini ortaya koyuyor. 2013 yılından sonraki yavaşlamanın nedeni, arazi satan bazı büyük ülkelerdeki arazi moratoryumu ile yabancılara arazi satışının yasaklanması, birinci nesil biyoyakıta verilen desteğin azalması ve daha düşük fiyat beklentisi olarak ortaya çıkıyor (1).
Land Matrix verilerine göre 2020 yılına kadar dünyanın çeşitli ülkelerindeki 33 milyon hektarlık arazi için 1865 adet başvuru yapılmış ve bunların arasından 30 milyon hektarlık 1 560 anlaşma imzalanmıştır (1).
1560 adet arazi anlaşmasının 1040 adedi sulak bölgelerdeki araziler için 367 si yarı nemli bölgelerdeki araziler için yapılmıştır. Anlaşmaya konu arazilerin sadece 160 adedi kurak ve yarı kurak bölgede yer almaktadır. Bu arazilerin üretime geçilenlerinin %20’sinde palm yağı,%10 ‘unda kauçuk ağacı ve şeker pancarı,%5’inde şeker kamışı yetiştirilmektedir. Anlaşma yapılan toplam arazilerin yaklaşık %15’inde tahıl ürünü yetiştirileceği belirtilmiştir. Ancak halihazırda ekilen arazinin sadece %1’inde arpa,buğday ve pirinç yetiştirilmektedir (1).
Şekil 1 Kiralanan ve satın alınan arazilerin bölgeleri ve yetiştirilen mahsullerin su ihtiyacı (1).
Ukrayna’da Arazi Kiralanması Durumu
Ukrayna bağımsızlığını elde ettiği 1991 yılından sonra yaklaşık 7 milyon kişiye ülkenin sahip olduğu 42 milyon hektarlık tarım toprağının 32 milyonunu devrederken, 10 milyon hektarlık tarım toprağı kamunun elinde kaldı. 2001 yılında kabul edilen moratoryumlaysa tarım arazilerinin alımı satımı yasaklanmıştır. Bu durumdan istifade eden aracılar bu toprakları ilk sahiplerinden kiralarken, üzerlerine kendi karlarına koyarak daha büyük işletmelere kiralamıştır. Neticede yüz binlerce hektarlık tarım topraklarına sahip ulusötesi büyük tekeller oluşmuştur(2).
2000 yılından bu yana dünyanın 21 ülkesine ait şirketler Ukrayna’dan tarım arazisi kiralamıştır.2021 yılı itibariyle sözleşmeleri tamamlanmış olan bu tarım arazisinin yüzölçümü 4 350 000 ha ulaşmıştı(1). Ancak bunun yaklaşık 2,5 milyon ha’ının yabancı sermayenin kontrolünde olduğu bilinmektedir (3).
Ukrayna’da en büyük 70 tarım işletmesi yaklaşık 5 milyon hektarı veya ekilebilir arazinin yaklaşık %15'ini kontrol etmektedir. Bunların içindeki Kernel ve Ukr Land Farming holdingleri dünyanın önde gelen 20 tarım devi arasındadır (4).
Ukrayna’da daha çok büyük şirketlerin yönettiği tarım arazilerinin sahipliği ikincil kullanım hakkı şeklindedir. Ancak bu şirketler arazinin sadece kullanıcısı olarak görünseler bile gerçekte arazinin kontrolü ve yönetimi tamamen onların elindedir(3).
Ukrayna’da toplam büyüklüğü 50 000 ha ın üzerinde tarım arazisi kiralamış şirketlerin ülkelerine bakıldığında %45 gibi büyük bir oranla Güney Kıbrıs Rum Kesimi öne çıkmaktadır. Ancak bu şirketlerin Ukraynalı oligarkların yönetiminde Güney Kıbrıs’ta kurulmuş ve daha çok Frankfurt borsasına kote edilmiş şirketler olduğu görülmektedir(3).
Örneğin bir tarım işletmesinin vekil sahibi Güney Kıbrıs’ta yerleşik bir şirket ise, bir şirketin Ukrayna’daki arazi kullanımı haklarını Güney Kıbrıs yasalarına göre bu şirkete devretmesi mümkün olmaktadır. Bu durum Ukrayna’da kiralanan araziler içinde Güney Kıbrıs’ta kurulmuş olan şirketlerin payını %45 ‘e çıkartmıştır. Diğer arazilerin %15’i ABD’li,%8’i Saudi Arabistanlı, %7’si Kanadalı ve %16’sı da Lüksemburglu firmalar tarafından kiralanmıştır.
Ukrayna’da tarım arazilerinin satışının serbest bırakılmasını öngören yasa tasarısı 2020 yılında parlamentoda kabul edilmişti. Tasarı, ülkede tarım arazilerinin satışına yönelik uygulanan moratoryumun 2021 yılının ikinci yarısından itibaren kaldırılmasını öngörüyordu. Yasa uyarınca, ülkede 1 Temmuz 2021 tarihinden itibaren ilk üç sene içinde bir kişi en fazla 100 hektar arazi sahibi olabilecek, 2021-2024 yılları arasında sadece gerçek kişiler tarım arazilerini satın alabilecekti. Bankalar dışındaki tüzel kişiler ise 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren bu hakkı elde edebilecek ve satın alacağı arazilerin büyüklüğü 10 bin hektarı geçemeyecekti
Ancak bu yasanın uygulanması Ukrayna’nın yeni siyasi geleceği ile doğrudan bağlantılı olacaktır.
Ukrayna’nın Gıda Jeopolitiğindeki Rolü Azalır Mı ?
Bu konuda öngörü yapabilmek için önce Hangi Ukrayna? Sorusuna yanıt bulmamız lazım. Ukrayna’nın siyasi geleceğinin nasıl şekilleneceğini tahmin etmek zor. Bu durum bu ülkedeki tarımsal üretimin sürekliliği ve kiralanmış arazilerin geleceği konusunda belirsizliklerin oluşmasına neden oluyor. Dünya Tarım Örgütü (FAO)’nun son raporunda Ukrayna’da bu yıl Buğday Mısır Arpa gibi ürünlerde %20,%30 arasında ekim yapılamayacağı yer alıyor.
Ukrayna 40 milyon hektarlık ekilebilir verimli tarım toprakları,su kaynakları ve büyük tarımsal üretimi ve ulusötesi küresel şirketler tarafından kiralanan arazileri ile gıda jeopolitiğinin önemli bir aktör ülkesidir. Bu önem Ukrayna’nın siyasi geleceğinin nasıl şekilleneceğine bağlı olarak kesintiye uğrayabilir ancak orta ve uzun vadede artarak devam edecektir.
Kaynaklar
(1) Lay, Jann; Anseeuw, Ward; Eckert, Sandra; Flachsbarth, Insa; Kubitza, Christoph; Nolte, Kerstin; Giger, Markus (2021). Taking stock of the global land rush: Few development benefits, many human and environmental risks. Analytical Report III. Bern, Montpellier, Hamburg, Pretoria: Centre for Development and Environment, University of Bern; Centre de coopération internationale en recherche agronomique pour le développement; German Institute for Global and Area Studies; University of Pretoria; Bern Open Publishing.
(2) Burak Pehlivan 2021 Dünya tarım devi Ukrayna, bu yıl gerçekleşecek tarım reformuyla ihracatçımız ve yatırımcımız için cazip bir pazar olacak 13/06/2021 Türk Ukrayna İşadamları Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
(3) Andrii Martyn, Oleksandr Shevchenko, Ruslan Tykhenko, Ivan Openko* and Oleksiy Zhuk (2020) Indirect corporate agricultural land use in Ukraine: distribution, causes, consequences Int. J. Business and Globalisation, Vol. 25, No. 3, 2020
(4) Latifundist (2017b) Two Ukrainian Agroholdings are included in the TOP-20 Companies by Volume of the Land Bank [online] https://latifundist.com/rating/top100#.html (accessed 1 October 2017).
PDF Dosyası için lütfen tıklayınız
Yorumlarınızı Bizimle Paylaşın
Sadece üyelerimiz yorum yapabilir, hemen ücretsiz üye olmak için Tıklayın