Genel

Sulama İşletmeciliğinin Tarihsel Gelişimi

• 04.03.2019
• Yazar:admin
• (0) Yorum
• 1257

Dünyada sulamanın tarihsel gelişimi binlerce yıl öncesine, Nil nehrine ve Mezopotamya’ya dayanır. Anadolu’da ise yaklasık 4 bin yıllık bir geçmisi vardır. Hitit, Urartu, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı döneminden kalma pek çok su yapısı ve eserleri mevcuttur (Anonim, 2014b). Sulama işletmeciliği ilk olarak Amerika Birleşik Devletlerinin (ABD) batı bölgelerinde, düzensiz yağışlara bağlı olarak yaşanan seller ve kuraklıklar dolayısıyla, yerleşimciler için düzenli ve güvenilir kaynak ihtiyacının her geçen gün artması nedeniyle ortaya çıkmıştır. Phoenix ve yakın çevresinde yaşayanların tarımsal faaliyetleri ağırlıklı olarak Salt River nehrinden temin edilen sularla yürütülmekteydi. 1897’de Salt River nehrinde ve ülkenin batı bölgelerinde yasanan kuraklıklar üzerine, bir dizi önlem alınmasına karar verilmis, barajların yükseltilmesi ve inşa edilmesi yoluna gidilmistir. 1902’de Ulusal Islah Kanunu yürürlüğe girmistir. Düsük faizli krediler ile ABD Hükümeti, ıslah projeleri için fon oluşturmuş ve bunu çiftçi dernekleri ile kar amacı gütmeyen özel sektörün kullanımına sunmuş, büyük ıslah ve sulama projelerinin uygulanmasında önemli rol oynamıştır (Anonim, 2010a).   Salt River Valley Su Kullanıcıları Derneği 1903’de, çiftçiler ve kar amacı gütmeyen 6 özel sektör katılımıyla 200,000 dönümlük bir alanda kurulmuştur (Anonim, 2010b). Islah Kanununa dayalı olarak çok amaçlı olarak kurulan bu dernek, suyun işletilmesinden önce, su kaynaklarının korunması ve düzenli bir akış elde edilmesi için Roosevelt barajının inşasının yanı sıra sulama kanallarının yapımını da planlayarak, kullanıcıları arasında suyun etkin olarak dağıtılması ve işletilmesini de üstlenmiştir. Yine 1903’de Yuma Vadisi Su Kullanıcıları Derneği kar amacı gütmeyen özel bir şirket olarak, Colorado Nehri sayesinde 53,450 dönümlük sulanabilir arazi için Arizona’da, Uncompahgre Valley Su Kullanıcıları Birliği ise Colorado’da 1909’da kurulmustur. Kâr amacı gütmeyen bir özel sulama sirketi, yerel çiftçiler ve isadamları tarafından Colorado yasaları çerçevesinde organize olarak su sistemini isletmislerdir. Burada insaat maliyetleri ve sonraki masraflar için su satısından elde edilen gelirlerin kullanması öngörülmüstür. Daha sonrada birçok SB ihtiyaca ve talebe bağlı olarak kurulmus, bunlar suyun yönetilmesi ve isletilmesinin yanı sıra bütçelerine uygun sabit yatırımlarla elektrik üretim isini de yapmışlardır (Anonim, 2010c).   Ülkemizdeki ilk modern sulama projesi, Osmanlı İmparatorluğu tarafından inşa edilen Çumra sulama ve drenaj projesi (1908–1914)’dir. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, öncelik sıtmaya karsı bataklık arazilerin kurutulmasına verilmis ve sonrada küçük ölçekli sulama projeleri insa edilmistir. Hakkında bilgi bulunabilen ilk sulama birliği, tarihsel gelisim açısından Korkuteli sulama birliğidir. Korkuteli deresinden sulama yapan iki mahalle halkının anlasmazlığı üzerine, kaymakamlık ve jandarmanın zorlamasıyla 6 mahalle, 2 köy ve yörenin ileri gelen bahçe sahipleri tarafından olusturulmustur. Hazırlanan ilk tüzük 1942’de onaylanmıs olup, birlik bir yıl sonra faaliyetlerini durdurmus ve 1949’da yeniden faaliyete geçmis, 1959'da yeni tüzük hazırlanmıs, sonrada neredeyse her yıl maddelerinde değisiklikler yapılmıştır. Daha sonra DSİ tarafından hazırlanan tip tüzük doğrultusunda çalışmıştır. Birlik günümüzde 5000 ha sulama alanı olan Korkuteli barajı sulama tesislerinin isletme ve bakım onarımını üstlenmiş bulunmaktadır. Tarihsel süreç açısından bakıldığında SB’ler ihtiyaca bağlı olarak, yöre halkının bir araya gelerek, kamu desteğiyle oluşturdukları bir yapı iken, ülkemizde kamu zoruyla yöre halkı bir araya getirilerek bu yapı oluşturulmuştur. Kaynak: Mustafa Hakkı AYDOĞDU,Ali Rıza MANCI, Murat AYDOĞDU "Tarımsal Su Yönetiminde Değişimler ve Sulama Birlikleri: Fiyatlandırma ve Özelleştirme Süreci. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi .Kış-2015 Cilt:14 Sayı:52 (146-160)