Genel

Havza Ölçeğinde Su Tahsisi Planlaması ve Belirsizlikler.

• 12.12.2015
• Yazar:Dursun Yıldız
• (0) Yorum
• 596

Dursun Yıldız İnş Müh.     12 12 2015  Giriş Havza  su tahsisi için öncelikle havzalar arasında su paylaşımını belirlemek üzere ülke düzeyinde su tahsis planlarının yapılmış olması gerekir.Bunun için de bölgesel veya alt havza tahsis planlarının bulunması , havzadaki su kullanıcılarının bilinmesi  ve havzadaki taşkın yönetimi, hidroelektrik enerji üretimi gibi diğer su planlamaları diğer su planlamalarının bilinmesi gerekir. Tahsis Amaçları Su tahsisi amaçları esas olarak eşitlik,çevrenin korunması,kalkınma öncelikleri,arz ve talebin dengelenmesi,suyun verimli kullanılmasının sağlanması şeklinde sıralanabilir. Bu çerçevede

• Suyun havzada farklı bölge ve kullanıcı grupları arasında eşit  tahsisi
• Su tahsisinde tatlı suya ihtiyaç duyan ekosistemlerin ihtiyaçlarının tanımlanması
• Su tahsisinin ekonomik ve sosyal gelişmeyi desteklemesi
• Tahsis edilecek sulardaki doğal değişkenliğin yönetilmesi ve sık ya da beklenmedik su kısıtlarının önlenmesi
• Suyun verimli kullanımı sağlanması gereken amaçlar olarak sayılabilir.

Su Tahsisinin  Planlama Süreci Su tahsisi ve planlama sürecinin birinci adımı  Durum Tespiti ve Değerlendirme adımıdır. 1.Durum Tesbiti ve Değerlendirme :Burada öncelikle  mevcut su kaynakları tesbit edilir. Çevresel su ihtiyacı durumu  irdelenir, Su kullanımı verimliliği  tesbit edilir ve mevcut ve gelecekteki talep belirlenir.Mevcut su paylaşımı kuralları araştırılır.

2. Senaryo Üretimi : Senaryo üretimi adımında Farklı arz/talep seçeneklerinin belirlenmesi, su bütçesi senaryolarının modellenmesi , değişkenlik/belirsizliklerin değerlendirilmesi yapılır.
3. Farklı senaryo sonuçlarının irdelenmesi (Sürdürülebilirlik) : Bu adımda su tahsisi yapılırken çevresel ,ekonomik (kalkınma) ve sosyal (eşitlik) koşullar arasında optimum bir denge aranırken farklı senaryolar denenir ve sonuçları irdelenir.
4. Karar Verme ve Onay : Bu adımda uygun görülen seçenekler arasından seçim yapılır.
5.  Nihai planlar ve uygulama : Bu adımda altyapı, gelişme ve işletme planları ,su tahsisi planları (ulusal, havza, bölgesel, sektörel planlar)  ve  su verimliliği planları yapılır ve uygulanır.

Suyun kısıtlı olduğu  havzalarda, tahsis planlamasının sosyal, ekonomik ve çevresel gelişme planlarıyla entegre edilmesi gerekir. Başarılı bir tahsisi planlaması için öncelikle yeterli kurumsal kapasiteye ihtiyaç bulunmaktadır. Tahsis planı  havzadaki karmaşıklıkları  ve sorunların tümünü dikkate alacak  şekilde detaylı ve kapsamlı olmalıdır.  Tahsis Planlamasının Temel Kuralları Tahsisi planlaması için öncelikle  tahsis edilebilecek su miktarının sağlıklı ve güvenilir olarak belirlenmesi gerekir. Su, bir kez aşırı tahsis edildikten sonra, bu miktarları azaltmak, ekonomik, mali, sosyal ve politik olarak son derece zordur.  Çevresel su ihtiyacı, tahsis için temel oluşturmalıdır.  Çeşitli kullanıcılara su tahsisi yapılmadan önce, öncelikli amaçlara yönelik talepler belirlenmelidir. Bunlar, sosyal, çevresel ve bazı stratejik öncelikler olabilir. Bunun yanısıra su kısıtı olan havzalarda, tahsis planı yapılırken mutlaka su kullanımında verimliliğin değerlendirilmesi gerekir. Su kullanıcılarının, tahsis edilen suyu kullanımlarında veya kullanım sonucu oluşacak üretimlerinde verimlilik düzeyleri belirlenmelsi de önem taşımaktadır. Tahsis planları, arz ve talep açısından yıllar ve mevsimler arası değişkenlikleri de dikkate almak zorundadır. Bu planlar orta ve uzun vadede, değişen iklim koşullarının ve sosyoekonomik durumların içerdiği belirsizlikleri dikkate alacak şekilde esnek yapılmalıdır. Su Tahsisi Yönünden Temel Belirsizlikler Su tahsisi yönünden temel belirsizliklerin başında  tahsis edilebilecek su miktarı gelmektedir. Özellikle iklim değişiminin  etkisi altında gelecekteki yüzeysel ve yer altı su miktarlarının tahmini zordur .Hidrolojik koşulların değişkenliği de bu belirsizliği yaratan sebeplerdendir.diğer bir belirsizlik ise  gelecekteki su taleplerinin ve kullanımlarının tahmin edilememesi olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer bir belirsizlik ise  sorumlu kurumların sorunların tesbitindeki yanlış,eksik ve yeni koşullara göre revize edilmemiş kararları olabilir.Bu durum hatalı verilerin kullanılması veya hatalı model kullanımları sonucunda ortaya çıkabilir. Tüm buolasılıklar değerlendirildiğinde  Havza su tahsisi sürecinin  değişkenlik ve belirsizlikleri dikkate almak üzere, esnek ve uyarlamalı biçimde gerçekleştirmesi gereği ortaya çıkmaktadır.  Bütünleşik Havza Yönetimi (BHY) 1990’lı yıllardan bu yana su güvenliğinin sağlanması için havza ölçeğinde BHY ilkelerinin  easas  kabul edilmesi ve ilk adım olarak  gerekli kurumsal ve yasal düzenlemelerin yapılması önerilmektedir. Ancak havza bazında bütünleşik su yönetimi çok karmaşık bir uygulama olup tam olarak uygulanabilmesi büyük zorluklar taşımaktadır.Bunun için çok güçlü yönetim stratejileri geliştirilmeli, eğitim ve farkındalık yaratılması için büyük çaba sarfedilmelidir. BHY  iteratif bir süreç olup uygulanmasında birçok koşulun bir araya getirilmesi gereklidir. Örneğin ekoloji,ekonomi,hidroloji,klimatoloji,sosyoloji gibi kavramların  büyük bir  denge içinde ele alınarak yürütülmesi büyük zorluklar taşımaktadır. Bu nedenle  çoğu zaman    bölgenin özgün koşullarını da dikkate alan  uyarlanabilir, uyarlamalı (adaptive) bütünleşik havza  yönetim politikalarının  daha uygulanabilir olduğu değerlendirilmektedir. Kaynak TAHSİS PLANLAMASINDA KURALLAR (R. Speed, Li Y., T. Le Quesne, G. Pegram and Z. Zhiwei (2013) Basin Water Allocation Planning. Principles, procedures and approaches for basin allocation planning, UNESCO, Paris.)